Dzieło Świętego Dziecięctwa (dziś PDMD) wprowadzone w 1857 roku w Małopolsce przez Siostry Szarytki, od 1872 prowadzone przez Lazarystów (Misjonarzy św. Wincentego a Paulo), od 1928 wprowadzone w całym kraju (dyrektor krajowy: ks. Hugo Krół CM w Krakowie). W 1933 roku liczyło 300 000 członków w 23 500 "dwunastek" i w 1564 stowarzyszeniach lokalnych. Biuletyn "Roczniki Świętego Dziecięctwa" wychodził w 20 000 egz.

Unia Misyjna wprowadzona została w całym kraju na Konferencji Episkopatu w Częstochowie (1924) z dyrektorem bp. J. Nowowiejskim z Płocka na czele. W 1932 roku należało 77% duchowieństwa diecezjalnego i 27% - zakonnego.

Kiedy zaś sytuacja zdawała się powoli stabilizować, wówczas ustawa z 4 września 1949 r. o rejestracji stowarzyszeń religijnych spowodowała formalne zawieszenie działalności Papieskich Dzieł Misyjnych w Polsce. Jedynie Unia Misyjna Duchowieństwa (Związek Misyjny Kleru) nie przerwała swojej działalności. Po śmierci Abpa A.J. Nowowiejskiego Prezesem Krajowym ZMK został Bp T. P. Zakrzewski. W Archiwum Kurii Diecezjalnej w Płocku znajduje się korespondencja z lat 1947 - 1959, zawierająca 2825 zgłoszeń przynależności i próśb o indulty. Od 1963 roku Prezesem Krajowym Papieskiej Unii Misyjnej Duchowieństwa był Bp Jan Wosiński.

Po Soborze Watykańskim II, zgodnie z dekretem misyjnym "Ad gentes" oraz normami wykonawczymi z 6 sierpnia 1966 ("Ecclesiae Sanctae"), Konferencja Episkopatu Polski podjęła w 1967 roku uchwałę o utworzeniu Komisji Episkopatu ds. Misji, której przewodniczącym został Bp K. Kowalski. Podczas drugiego posiedzenia Komisji w dniu 20 marca 1968 r. stwierdzono, że trzeba w Polsce odnowić wszystkie Papieskie Dzieła Misyjne. Zaproponowano, aby opiekunem Papieskiego Dzieła Rozkrzewiania Wiary został Bp Jan Mazur, Papieskiego Dzieła Świętego Piotra Apostoła - Bp Jan Zaręba, a Papieskiego Dzieła Dziecięctwa Misyjnego - Bp Franciszek Musiel.

Podczas trzeciego posiedzenia Komisji wysłuchano sprawozdania Bpa K. Kowalskiego z rozmów przeprowadzonych w Kongregacji dla Ewangelizacji Narodów i w centrali rzymskiej Papieskich Dzieł Misyjnych. Bp Jan Wosiński przedstawił wyniki spotkania z diecezjalnymi dyrektorami PUMD oraz promotorami misyjnymi zgromadzeń zakonnych. Na kolejnym posiedzeniu w kwietniu 1970 r. Bp Jan Wosiński, po uprzedniej wizycie w Rzymie, przedstawił wytyczne odnośnie zbierania ofiar na misje. W jesieni tegoż roku, w czasie wizyty Abpa S. Pignedoli w Polsce, Bp Wosiński został mianowany pierwszym Dyrektorem Krajowym Papieskich Dzieł Misyjnych w powojennej Polsce. Stwierdził wówczas, że "działalność Papieskich Dzieł Misyjnych w naszej rzeczywistości jest możliwa jako ruch duszpasterski".

I tak rozpoczął się okres wprowadzania Papieskich Dzieł Misyjnych w duszpasterstwo. 134 Konferencja Plenarna Episkopatu Polski w 1973 roku zobowiązała duszpasterzy do odprawiania miesięcznych nabożeństw misyjnych, połączonych ze zbieraniem ofiar na misje. Nabożeństwa te miały się stać podstawową formą obecności Papieskich Dzieł Misyjnych w duszpasterstwie, zawłaszcza Dzieła Rozkrzewiania Wiary.

Po opublikowaniu przez Stolicę Apostolską nowych statutów Papieskich Dzieł Misyjnych w 1977 roku, Bp J. Wosiński zwrócił się do wszystkich Ordynariuszów z prośbą o zapoznanie z nimi duchowieństwa i mianowanie w każdej diecezji dyrektora dla wszystkich czterech Papieskich Dzieł Misyjnych. Natomiast rok 1978 był czasem weryfikacji stanu Papieskich Dzieł tak z punktu widzenia formalnego (nominacji dyrektorów diecezjalnych) jak i faktycznej ich działalności.

Już od 1972 r. Bp Jan Wosiński był także przewodniczącym Komisji Episkopatu ds. Misji i z troską o wkład Polski w uniwersalny fundusz misyjny Papieskich Dzieł łączył troskę o polskich misjonarzy. I tak np. w raporcie finansowym za 1979 r. czytamy: "Stosując aprobowany już od 10 lat przez Przewodniczącego Rady Wyższej PP.DD.MM. modus rozdawnictwa dotacji bezpośrednio misjonarzom i instytucjom misyjnym, z zachowaniem przy tym stylu i warunków jakich przestrzegają Sekretariaty Generalne Papieskich dzieł Misyjnych, przekazaliśmy w 1979 roku różnorakie dotacje w wysokości 127.188, 84 USD. W 87% odbiorcami byli polscy misjonarze. Zaspokajając ich potrzeby, zmniejszaliśmy liczbę ich petycji skierowanych do Sekretariatów Generalnych".

Ważnym wydarzeniem dla organizowania animacji i współpracy misyjnej było powołanie w 1969 r. Biura Misyjnego (ul. Dziekania 1), które później zostało przeniesione na ul. Wronią (obecnie Skwer Kardynała Wyszyńskiego 6), po wybudowaniu tam budynku Sekretariatu Episkopatu Polski. Charakteryzując struktury hierarchiczno - pastoralne animacji i współpracy misyjnej w Polsce, Bp Jan Wosiński tak pisał w 1980 roku:

"Wiele osób w Polsce przyzwyczaiło się określać naszą Krajową Centralę misyjną jako "Biuro Misyjne". Zaciera się tu różnica między tą instytucją a nadrzędnymi wobec niej Komisją Episkopatu ds. Misji i Dyrekcją Krajową Papieskich Dzieł Misyjnych. Zatwierdzony już przez Radę Główną Regulamin naszej Komisji wyraźnie określa, że Biuro Misyjne to tylko agenda wykonawcza tamtych dwóch nadrzędnych instytucji. Z rozrostem naszej pracy rozrasta się i Biuro Misyjne. Wyłoniła się konieczność określenia jego struktury, kompetencji i odpowiedzialności w specjalnym regulaminie. Według tegoż Regulaminu Biuro Misyjne to tylko lokal, w którym pracują: Sekretariat Komisji Episkopatu ds. Misji i Sekretariaty czterech Papieskich Dzieł Misyjnych. Nadto Biuro Misyjne to szereg praktycznych agend, jak np. poligrafia, sekretariaty redakcyjne, punkt kolportażowy, magazyn misjonarski, mass media misyjne, pracownia fotograficzna itp."

W trosce o przygotowanie misjonarzy Komisja Episkopatu ds. Misji powołała do istnienia w 1984 r. Centrum Formacji Misyjnej w oparciu o zakupioną w tym celu posesję przy ul. Byszewskiej 1 w dzielnicy Praga - Północ. W wyniku rozbudowy tego domu w 1989 roku przeniesiono tam również Dyrekcję Krajową Papieskich Dzieł Misyjnych wraz z sekretariatami, personelem redakcyjnym i biblioteką. W dotychczasowym miejscu, w budynku Sekretariatu Episkopatu Polski, pozostała jedynie poligrafia i kolportaż materiałów misyjnych. To fizyczne oderwanie Papieskich Dzieł od dotychczasowego Biura Misyjnego dało początek całkowitego ich usamodzielnienia się.

O usamodzielnieniu, w znaczeniu upodmiotowienia prawnego, Papieskich Dzieł Misyjnych w Polsce myślano już o wiele wcześniej. W 1981 r. Bp Jan Wosiński przygotował dla Podkomisji Legislacyjnej przy Komisji Wspólnej Episkopatu i Rządu PRL notę sprawozdawczą ze sondażu w sprawie osobowości prawnej Papieskich Dzieł Misyjnych w innych krajach. Osobowość tę Papieskie Dzieła uzyskały w Polsce w 1989 na mocy ustawy z dn. 17 maja o stosunku Państwa do Kościoła rzymsko - katolickiego. Normalizacja życia Kościoła w Polsce, która wyprzedziła nieco szybkie zmiany społeczno - polityczne, przejawiła się w nawiązaniu stosunków dyplomatycznych między Polską a Stolicą Apostolską. Pierwszy Nuncjusz Apostolski w Polsce po wojnie, Abp Józef Kowalczyk, w owym procesie normalizacji życia Kościoła wiele uwagi poświęcił również Papieskim Dziełom Misyjnym.

W 1990 roku doszło do formalnego rozdzielenia funkcji przewodniczącego Komisji Episkopatu ds. Misji od funkcji dyrektora krajowego Papieskich Dzieł Misyjnych w Polsce, które to funkcje do tej pory pełnił Bp Edmund Piszcz. Nowym dyrektorem Krajowym Papieskich Dzieł Misyjnych został mianowany Bp Andrzej W. Suski, a jego zastępcą do codziennego kierowania krajową centralą Papieskich Dzieł - ks. Antoni Kmiecik. W wyniku działań reorganizacyjnych Papieskie Dzieła Misyjne oddały poligrafię do dyspozycji Konferencji Episkopatu Polski, zaś dotychczasowa działalność wydawnicza została ostatnio ukoronowana formalnym powołaniem Wydawnictwa Papieskich Dzieł Misyjnych pod nazwą "Missio - Polonia".

W dniu 23 września br. Jego Eminencja Ksiądz Kardynał Józef Glemp, Prymas Polski, poświęcił i otwarł w budynku Konferencji Episkopatu Polski przy Skwerze Kard. St. Wyszyńskiego 9 nową siedzibę Papieskich Dzieł Misyjnych. Uroczystość ta została włączona w program zebrania Krajowej Rady tych Dzieł, w którym wziął udział Sekretarz Generalny Papieskiego Dzieła Rozkrzewiania Wiary, ks. Bernard Prince z Rzymu.

W trosce o Kościół powszechny

W pracy na rzecz animacji misyjnej przyświeca nam prawda, że Kościół pielgrzymujący z natury swojej jest misyjny (por. DM 2). Kościół przekonany o swojej tożsamości i misji urzeczywistnia tę prawdę przez zaangażowanie wiernych, ponieważ na początku trzeciego tysiąclecia jego misyjne zadania wciąż się poszerzają, bo nadal widoczne niezmierzone horyzonty misji (por. RMis 1). Kościół powszechny, a więc wszystkie Kościoły partykularne, wszystkie instytucje i stowarzyszenia kościelne oraz każdy chrześcijanin - wszyscy mamy obowiązek angażowania się, aby orędzie Pana rozszerzało się aż po krańce ziemi (por. Dz 1, 8), a Mistyczne Ciało osiągnęło pełnię swojej dojrzałości w Chrystusie (por. Ef 4, 13). Zawsze zatem pozostaną aktualne słowa apostołów, które Kościół wciąż z głębokim przekonaniem powtarza: "Nie możemy nie mówić tego, cośmy widzieli i słyszeli" (Dz 4, 20).

Dla działalności misyjnej Kościoła nieodzowna jest współpraca, która urzeczywistnia się w różnych formach: w modlitwie, świadectwie, wyrzeczeniach, ofiarowaniu własnej pracy, niesieniu pomocy duchowej i materialnej. Współpraca to pierwszy owoc animacji misyjnej - rozumianej jako ożywianie ducha misyjnego - otwierającej wiernych, instytucje i wspólnoty na prawdę o powszechnej odpowiedzialności, a tym samym kształtującej świadomość i mentalność misyjną. Kilka miesięcy temu ten właśnie aspekt działalności podkreślił kard. C. Sepe, prefekt Kongregacji ds. Ewangelizacji Narodów podczas jesiennego zebrania Rady Wyższej PDM w Rzymie.

Rok sprawozdawczy

W roku sprawozdawczym 2004 przeżyliśmy kilka istotnych wydarzeń misyjnych o charakterze ogólnopolskim: zebranie Rady Krajowej PDM w Sulejówku, V Kongres Misyjny Dzieci w Częstochowie, XXXVIII Ogólnopolskie Sympozjum Misyjne Kleryków w Siedlcach, II stopień Szkoły Animatorów Misyjnych w Warszawie, jesienne zebranie PDM w Licheniu, IV Kongres Misyjny Młodzieży w Toruniu oraz sesję misjologiczną na temat misyjnego zaangażowania osób konsekrowanych i czuwanie Papieskiej Unii Misyjnej w Częstochowie. Wymienione zostały tylko najważniejsze wydarzenia, ponieważ dynamika misyjna centrali krajowej PDM w Polsce wiąże się z działalnością poszczególnych sekretariatów (animacja w terenie, przygotowanie materiałów formacyjnych, redakcja czasopism), a szczegółowo tę działalność przedstawiają sekretarze krajowi Dzieł. Istotna dla PDM jest także działalność Wydawnictwa PDM Missio-Polonia. Jest ono narzędziem budzenia świadomości misyjnej - przygotowuje materiały do druku oraz wysyłki na terenie kraju i poza granicami.

Od października rok sprawozdawczy 2004 przeżywaliśmy w kontekście ogłoszenia Roku Eucharystii i publikacji listu apostolskiego Mane nobiscum Domine. Nauczanie papieskie zawarte w tym dokumencie uświadamia nam, że Eucharystia jest zasadą i programem misji (por. MND 24-25). Te treści były przedmiotem refleksji podczas ostatniej Niedzieli Misyjnej i Tygodnia Misyjnego, co podkreślają słowa orędzia misyjnego, że do ewangelizowania świata potrzeba apostołów doświadczonych w sprawowaniu, adoracji i kontemplacji Eucharystii (por. Orędzie misyjne 2004, 3). Kto nie dostrzega związku Eucharystii z misjami - zwłaszcza tam gdzie nie ma troski o misyjne powołania kapłańskie - ten nie rozumie Kościoła. Dlatego Rok Eucharystii w pierwszym rzędzie jest dramatycznym wołaniem o misjonarzy kapłanów.

Ocena działalności

Jak ocenić miniony rok sprawozdawczy - oto pierwsze i zasadnicze pytanie. Zanim zwrócę uwagę na ten fakt, pragnę podziękować za współpracę misyjną na polu duchowym i materialnym wszystkim księżom dyrektorom diecezjalnym PDM oraz osobom - kapłanom, siostrom zakonnym i świeckim - z innych środowisk. Centrala krajowa PDM jest pewnego rodzaju "busolą misyjną", która wskazuje kierunek misyjnych działań w obszarze misji ad gentes zgodnie z oczekiwaniami Ojca Świętego. W tym też duchu przygotowywane są misyjne materiały formacyjne oraz inne publikacje i tak prowadzona jest animacja misyjna. Centrala krajowa PDM z polecenia Stolicy Apostolskiej - gromadząc fundusze Kościoła w Polsce - tworzy fundusz solidarności z Kościołem w krajach misyjnych i uczestniczy w projektach mających wyłącznie akceptację Rady Wyższej PDM w Rzymie. Do końca lutego br. do dyrekcji krajowej PDM wpłynęły sprawozdania dyrektorów diecezjalnych PDM z 25. diecezji. Do tego czasu wpłynęły także ofiary z Niedzieli Misyjnej - czasami symboliczne - ze wszystkich diecezji w Polsce.

Nie ulega wątpliwości, że misyjne zaangażowanie poszczególnych osób, wspólnot, Kościołów diecezjalnych oraz całego Kościoła lokalnego jest syntezą autentycznej służby Ewangelii (por. Ecclesia in Europa, 104) i tylko podjęcie na nowo służby misjom ad gentes uwiarygodni prawdziwość i dojrzałość Kościoła w Polsce. Dzięki misjom bowiem jesteśmy prawdziwym Kościołem.

Troska o przyszłość

Teologia misji, duchowości i współpracy misyjnej - wyrosłe na gruncie biblijnym (Mt 28, 19-20) i na nauczaniu Kościoła, zwłaszcza dokumentach soborowych i nauczaniu Jana Pawła II - są głównymi źródłami inspiracji dla Papieskich Dzieł Misyjnych. Świadomość, że Kościół z natury swojej jest misyjny (DM 2), a misje są sprawą wiary (RMis 11) to główna orientacja na najbliższy rok animacji misyjnej. Zaś w działaniach szczegółowych inspiracji dostarczają inne dokumenty papieskie, m.in. adhortacja Ecclesia in Europa, list apostolski Mane nobiscum Domine czy ostatnie papieskie orędzie misyjne. Jedną z praktycznych okazji wymiany doświadczeń będzie spotkanie PDM w Niepokalanowie w dniach 18-20 września br., które zostało zapowiedziane w Licheniu jako "kapituła misyjna". W perspektywie duchowej mobilizacji zadania wyznaczają nam na szczeblu krajowym peregrynacja relikwii św. Teresy od Dzieciątka Jezus (maj - sierpień) oraz zaplanowany na grudzień b.r. IV Krajowy Kongres Papieskiej Unii Misyjnej, która w Polsce została wprowadzona uchwałą episkopatu na Jasnej Górze w 1920 roku.

Aby budzić świadomość misyjną oraz powołania wśród duchowieństwa diecezjalnego, Pius XII wysuwał konkretne propozycje dla działalności Papieskiej Unii Misyjnej, a w encyklice Fidei donum (21 IV 1957 r.) zwrócił się z apelem do biskupów, aby wysłali swoich kapłanów na misje, zwłaszcza do młodych Kościołów w Afryce. Z kolei Jan XXIII w encyklice Princeps pastorum (28 XI 1959 r.) ponowił to wezwanie do niesienia pomocy młodym Kościołom. Jednakże otwarcie się biskupów na potrzeby głoszenia Ewangelii całemu światu byłoby bezowocne, gdyby nie poświęcenie się kapłanów dziełu misyjnemu w wymiarze uniwersalnym. Ich zaś dyspozycyjność to nie tylko kwestia psychologiczna, ale i teologiczna. Wszyscy bowiem kapłani, zarówno diecezjalni, jak i zakonni z tytułu kapłaństwa związani są z kolegium biskupów (por. KK 28). Troska o wzrost świadomości misyjnej, dynamiki animacji misyjnej i współpracy wiążą się z pytaniem o to, jak my sami przeżywamy dar wiary i jak się nim dzielimy. Pytanie jest o tyle ważne, że to właśnie odpowiedzialność Kościoła diecezjalnego - a zwłaszcza biskupa - związana jest z odpowiedzialnością za aktualizowanie natury misyjnej Kościoła (por. Pastores gregis, 65).

Wielkim wyróżnieniem dla polskich misjonarzy jest podniesienie do godności arcybiskupiej ks. Henryka Hosera SAC i mianowanie go przez Ojca Świętego sekretarzem pomocniczym KEN oraz przewodniczącym PDM. Gratulujemy Księdzu Henrykowi i życzymy mu owocnej posługi Kościołowi powszechnemu. Jest nadzieja, że to wydarzenie pozytywnie wpłynie na dalszy rozwój współpracy misyjnej Kościoła w Polsce.

Dziękuję za współpracę tym kapłanom, którzy w roku sprawozdawczym zakończyli pełnienie funkcji dyrektora diecezjalnego PDM: ks. Ryszardowi Lewandowskiemu z archidiec. warszawskiej, ks. Romanowi Kotowi i jego zastępcy ks. Wojciechowi Jadownickiemu z diec. łowickiej. Witam w naszym gronie nowych księży dyrektorów: o. Ryszarda Suma CSSp z diec. bydgoskiej, ks. Marka Gałuszkę z diec. świdnickiej, ks. prałata Zbigniewa Pruchnickiego z archidiec. warszawskiej, ks. Grzegorza Tworzewskiego z diec. toruńskiej oraz ks. Bogdana Zatorskiego z diec. łowickiej. Życzę im owocnej pracy i współpracy na rzecz misji ad gentes w ich Kościołach partykularnych. W styczniu 2004 roku zmarł ks. Bogdan Górski, dyrektor PDM z diec. toruńskiej.

Wyrażam wdzięczność wszystkim księżom biskupom za wspieranie lokalnych i ogólnopolskich inicjatyw misyjnych i życzę im, aby w Roku Eucharystii posłali do młodych Kościołów swoich kapłanów.